Кніга. "РАЙЦЭНТР" (2020) / Таня Скарынкіна.
З таго самага моманту, калі я даведаўся пра існаванне гэтай кнігі, я шукаў магчымасць яе знайсці. На паперы, у электроннай версіі, як заўгодна. Але тут, у Варшаве, яе не было. Не было, здавалася, ва ўсёй Польшчы. Тым не менш, я працягваў шукаць. Дзеля гэтай кнігі я паехаў, напрыклад, на кніжную выставу ў Беласток. Быў цёплы канец красавіка, Беласток звыкла нагадваў Гродна, і я ведаў, што мне пашанцуе. "Таня?" запытаў я. "Скарынкіна?" Але ж, вядома, ніякага "Райцэнтра" тут не было. Былі Бахарэвіч і Вежнавец, Пясецкі і Кульбак. Падавалася, што Таня Скарынкіна - гэта цалкам выдуманы персанаж. Як, дарэчы, і яе кніга.
"Райцэнтр" быў надрукаваны ў выдавецтве Пфляўмбаўм у 2020 годзе. Кніга атрымала другую прэмію Ежы Гедройца, саступіўшы непазбежнай аповесці Евы Вежнавец (пра якую гаворка ішла ў студзені), але абышоўшы выдатнага "Локісава" Артура Клінава і "Жэтон не метро" Андрэя Федарэнкі. "Райцэнтр" - надзвычайна простая кніга. Па сутнасці, гэта зборнік эсэ/рэпартажаў пра родны горад аўтаркі. Ёсць тут, канешне, і Менск, і Варшава, і нават Партугалія, але так ці інакш сюжэты гэтых маленькіх твораў заўсёды вяртаюцца ў Смаргонь. З добрым гумарам, з чароўнай трасянкай - у горад, дзе хочацца быць.
Бо шмат што можна знайсці ў невялікім горадзе на захадзе Беларусі. Па сутнасці, у ім нічога не адбываецца, але Таня Скарынкіна паўстае чалавекам, які можа напісаць верш пра будзённы позірк у краме і правесці ланцужок ад суседа па Вілейскай вуліцы да Холдэна Колфілда. Праз старыя фота, успаміны, нататкі і дыктафон Скарынкіна стварае кантраст, перад якім немагчыма ўстаяць. Бо тут і выпадковая сустрэча з Мулявіным, і квартэра ад Шамякіна і падабенства паміж старым фотаздымкам і карцінай Ганса Гальбэйна. Тут - гэта ў яе дома, у Смаргоні.
Прыкмета добрага пісьменніка - гэта не толькі ўменне заўважыць Бога на панурай вуліцы і на аўтобусным прыпынку. Прыкмета добрага пісьменніка - гэта яшчэ і здольнасць прыгожа пісаць пра ежу. Аўтарка робіць гэта ў эсэ "Абараны, балваны, сліжыкі, чарнушкі", якое прасякнута шчырай любоўю да традыцыйных беларускіх страў на Куццю. Адчуваецца пах і нават смак. Але ж амплітуда інтарэсаў даволі вялікая, і ёсць тут і кіно, і насякомыя, і пятлісты аповед пра прагу паліць. Дарэчы, такім паўстае кожнае эсэ "Райцэнтра", развілістым і разгалінаваным. Гісторыя, як тая плынь, шукае і знаходзіць новыя напрамкі, але заўсёды вяртаецца да свайго пачатку. Гэта, дарэчы, тая мастацкая таямніца, пра якую неаднаразова піша і сама аўтарка.
У нейкі момант пачынаеш заўважаць, як шмат Скарынкіна ахоплівае ў гэтай кнізе. З гісторыі, з традыцый, з простых жыццёвых акалічнасцей. Яе стыль просты, але дакладны і непасрэдны. Прыстунічаюць і нерв, і гумар, і пэўная эмацыйнасць. Так, як і у кожным аповедзе сяброў, суседзей і сваякоў, кожны з каторых з вялікай ахвотай распавядае пра маленькія і вялікія гісторыі свайго жыцця. Якія, можа, і не заўсёды адпавядаюць рэчаіснасці, але якія нічога ад гэтага не губляюць. Адчуваецца, што цікаўнасць Скарынкінай шчырая, яна ўмее слухаць і знаходзіць сувязь паміж новым і старым, сучасным і мінулым. Так, што сумная безэмацыйнасць водкладкі толькі падкрэслівае мастацкую вынаходлівасць зместу.
"Не хапае кіношнасці ў правінцыйным жыцці", піша Таня Скарынкіна ў эсэ "Жыццё і смерць казурак". Сваімі адсылкамі і цытатамі, сувязямі і ланцужкамі, яна стварае дзіўны свет, які існуе на мяжы рэальнасці і міфа. І галоўнае ў ім тое, што ў гэтым свеце, гэтым райцэнтры, хочацца быць. Ён прыцягвае нечаканым кіношным святлом і гэтай самай чароўнай правінцыйнасцю. Напэўна, з гэтай прычыны я так хацеў яго знайсці - у тым месцы, дзе яго, здавалася б, і не павінна было існаваць. Але ён тут ёсць, і быў, напэўна, увесь час. Ну і потым... "Райцэнтр" - гэта яшчэ і калекцыя цікавых гісторый.
